Een pleidooi voor rust, aandacht en ontwikkelingsrecht

We leven in een tijd waarin het kind steeds minder wordt gezien als drager van potentieel:
en steeds meer als datapunt in een ecosysteem van gedragssturing.
Terwijl we publieke infrastructuren beschermen tegen digitale dreiging,
laten we toe dat kinderen dagelijks worden blootgesteld aan feeds die geoptimaliseerd zijn voor verslaving.

Het probleem is niet technologie.
Het probleem is context.
Een kind is geen volwassene-in-het-klein.
En een school is geen plek voor notificaties.

Het is tijd voor normering.
Niet vanuit moralisme.
Maar vanuit bescherming.
Van ontwikkelingsruimte.
Van sociale rust.
Van mentale weerbaarheid.

Het brein is nog niet af, maar wordt wel al beïnvloed

Neurowetenschappers zijn het al jaren eens:
het kinderbrein is plastisch,
beïnvloedbaar en gevoelig voor herhaling.
En wat herhaalt zich in 2025 het meest?
Niet het gesprek.
Niet de verwondering.
Maar de swipe.
De ping.
De impuls.

We spreken over digitale infrastructuur alsof die neutraal is.
Maar dat is ze niet.
Ze is geoptimaliseerd voor aandachtsextractie.
Voor gedragsversnelling.
Voor emotionele respons.

En daar plaatsen wij kinderen middenin.
Zonder filter.
Zonder kader.

Dat is niet vrijheid.
Dat is verwaarlozing in systeemvorm.

Wat sociale media doet met ontwikkeling

Een kind leert via contact.
Via afstemming.
Via frictie.
Via nabijheid.
Maar een scherm kent geen stiltes.
Geen nuance.
Geen lichaamstaal.
Alleen bevestiging.
Of afwijzing.
In een fractie van een seconde.

We zien een groeiende generatie jongeren die zichzelf vergelijkt met gefilterde versies van anderen,
zich onveilig voelt in stilte en onrustig wordt bij offline momenten.

En nee,
dat is geen toeval.
Dat is architectuur.
Dat is design.

Het gevolg?
Een groei aan mentale klachten.
Een afname van zelfvertrouwen.
En een diepere vorm van vervreemding:
niet meer weten wie je bent zonder feedback van een scherm.

Jongeren willen ook ademruimte

De gedachte dat jongeren ‘dit zelf wel willen’ is een illusie.
In gesprek na gesprek,
onderzoek na onderzoek,
klinkt hetzelfde geluid:

“Ik wil eigenlijk minder op mijn telefoon.”
“Het geeft me stress.”
“Ik slaap slechter.”
“Maar ik kan er niet uit.”

De tragiek is:
Ze willen wél.
Ze kunnen niet alléén.

Een smartphonevrije school is geen beperking.
Het is een steun in rug.
Een context waarin ademen weer normaal wordt.
En waar gesprek weer meer is dan tekst op een scherm.

Het werkt al elders: wat houdt ons tegen?

Frankrijk.
Italië.
Portugal.
Ze gingen ons voor.
Geen vrijblijvende adviezen,
maar heldere regels.
Met resultaat:
minder conflicten.
Meer rust.
Hogere leerprestaties.

Ook in Nederland zijn er scholen die laten zien dat het kan.
Met kluisjes.
Met detox-weken.
Met gedragen beleid.
Het werkt.
Niet omdat kinderen ineens veranderen.
Maar omdat de context verandert.

De vraag is dus niet óf het kan.
De vraag is:
wie durft?

Vijf keuzes die nu gemaakt moeten worden

  • Landelijk verbod op smartphones in het primair onderwijs.
    Niet als controle-instrument.
    Maar als vorm van ontwikkelingsbescherming.

  • Begeleide beperking in het voortgezet onderwijs.
    Richtlijnen.
    Zones.
    Pauzemomenten.
    Aandacht als vaardigheid.

  • Campagne voor ouders, niet tegen ze.
    Ouderschap is geen eenmansgevecht tegen Silicon Valley.
    Bied steun.
    Leg uit.
    Geef taal.

  • Curriculum: niet alleen mediawijs, maar mediabewust.
    Niet ‘hoe gebruik ik TikTok’,
    maar: ‘wat doet TikTok met mij?’

  • Monitoring als publieke taak.
    We monitoren verkeersveiligheid.
    Gezondheid.
    Vaccinatiegraad.
    Waarom geen schermtijd en sociale impact?

Politiek: maak bescherming weer publiek

Er is een verschil tussen bemoeizucht en bescherming.
Tussen betutteling en begrenzing.
Tussen ouderwets en verantwoordelijk.

Een smartphonevrije school is geen nostalgie.
Het is een politieke keuze om kinderen niet langer over te laten aan marktlogica en feedverslaving.

Niet elk risico is oplosbaar.
Maar dit risico is bestuurbaar.
En dus is er geen excuus om afzijdig te blijven.

De klassieke bezwaren

“Maar kinderen moeten technologie leren gebruiken.”
Natuurlijk.
Maar leren begint met afstand,
met reflectie,
met rust.
Je leert ook niet autorijden op een snelweg zonder rem.

“Maar het is niet haalbaar.”
Er zijn tientallen scholen die het al doen.
Waar een norm is,
ontstaat gedrag.

“Maar wat als ouders hun kind moeten bereiken?”
Scholen zijn geen communicatieloze zones.
Bereikbaarheid kan prima zonder permanente afleiding.

Tijd voor principes, niet voor paniek

We hoeven niet terug naar de jaren ’90.
We hoeven geen schermen te verbieden.
We hoeven alleen de moed te hebben om één zin hardop te zeggen:

“Een kind van 8 heeft geen smartphone nodig op school.”

Die ene zin is geen aanval.
Het is een begin.
Van collectief opvoeden.
Van gedeelde verantwoordelijkheid.
Van een samenleving die niet alleen meet in Mbps,
maar ook in mentale ruimte.

De stilte teruggeven aan het kind

De toekomst vraagt niet om méér technologie.
De toekomst vraagt om wijzer gebruik.
Om bescherming die helpt.
Om aandacht die niet gekaapt wordt.

En vooral: om het teruggeven van stilte.
Niet als leegte.
Maar als ruimte waarin een kind kan groeien.

Geen feed.
Geen ping.
Geen vergelijking.

Gewoon:
Een schoolplein.
Een gesprek.
Een hoofd vol eigen gedachten.

Daar begint het.
En daar hoort ook de overheid aan bij te dragen.

Niet later. Nu.

Tip

van Sander:

Gebruik het woord aandacht niet alleen als communicatiestrategie,
maar als pedagogisch kompas.
Stel bij elke campagne,
les of beleidskeuze de vraag:

“Wat vraagt dit van de aandacht van een kind?”
En: “Wat leert dit kind over wat aandacht waard is?”

Een smartphonevrije school is geen vorm van controle,
maar een les in prioriteit.
En soms is die les belangrijker dan de les zelf.