Troll-netwerken en bestuurlijke crisis: hoe Maltego en ONYX samen grip bieden op digitale destabilisatie

De samenleving verandert niet alleen zichtbaar.
Ze verandert ook stil.
Onder de oppervlakte van debatten en beleidsnota’s
groeit een nieuwe werkelijkheid.

Waar onrust sneller wordt gezaaid dan weer ingetrokken.
Waar desinformatie zich verspreidt als een sluimerende infectie.
Waar vertrouwen in bestuur niet langzaam afneemt
maar abrupt kan instorten.

De casus Maashorst laat het zien.
Niet als incident.
Maar als voorbode.

We leven niet meer in een tijd
waarin crises zich aankondigen langs de oude lijnen.
We leven in een tijd
waarin digitale dynamieken fysieke gevolgen hebben
en waarin bestuurlijke weerbaarheid vraagt om nieuwe instrumenten
en nieuwe vormen van verantwoordelijkheid.

Technologie is daarbij geen vijand.
Maar ze mag ook nooit een blinde bondgenoot zijn.

Wie publieke waarden wil beschermen
moet digitaal vaardig zijn
zonder morele richting te verliezen.

In dit artikel laat ik zien
hoe de inzet van Maltego en ONYX samen
die nieuwe bestuurlijke weerbaarheid mogelijk maakt.

Niet als gadget.
Niet als paniekreactie.
Maar als moreel noodzakelijke stap.

De gemeente Maashorst stond plotseling in het middelpunt van de internationale aandacht.
Maar de echte crisis speelde zich niet alleen af in raadszalen of op straat.
Ze voltrok zich online.

Wat begon met lokale verontwaardiging over een verkrachtingszaak
versnelde via geruchten over vermiste kunstwerken
en escaleerde bij plannen voor nieuwe asielzoekerscentra.

De dynamiek verschoof razendsnel:
– Van bezorgdheid naar woede
– Van woede naar wantrouwen
– Van wantrouwen naar georganiseerde onrust

En dat alles niet verspreid over maanden
maar binnen dagen.

Sociale media versterkten het vuur:
– Nieuwe hashtags als #MaashorstDoofpot en #AZCnee verspreidden zich binnen uren.
– Video’s van protesten circuleren, vaak voorzien van dramatische montage.
– Geruchten werden feiten in de ogen van velen, simpelweg omdat ze vaak genoeg gedeeld werden.

Maar wie keek naar de dynamiek achter deze onrust
zag iets meer:
– Accounts die net waren aangemaakt, maar extreem actief waren
– Berichten die in exacte formuleringen werden gekopieerd door verschillende ‘individuen’
– Protestvideo’s die niet lokaal, maar nationaal of zelfs buitenlands van oorsprong waren

Hier ging het niet meer alleen om spontane verontwaardiging.
Hier werd publieke emotie bewust versterkt
door troll-netwerken en beïnvloedingsoperaties.

Maltego is geen glazen bol.
Het is geen toverstokje.
Het is een instrument.

Een instrument dat doet wat ogen en oren alleen niet kunnen:
verbanden zichtbaar maken
patronen blootleggen
en ruis ontrafelen.

In de casus Maashorst werd Maltego ingezet
niet om elke burger te monitoren
niet om wantrouwen te zaaien
maar om gericht te kijken:
– Welke netwerken versterken onrust?
– Waar ontstaat versnelling die niet meer organisch voelt?
– Wie speelt welke rol in het online ecosysteem van de crisis?

Niet om schuldigen te zoeken.
Maar om mechanismen te begrijpen.

Stap voor stap bracht Maltego het speelveld in kaart:
– Kernwoorden als #MaashorstDoofpot, #AZCnee en #VeiligheidNu werden gevolgd.
– Patronen in retweets, shares en reacties werden geanalyseerd.
– Verbonden accounts werden in netwerken gevisualiseerd.

Wat zichtbaar werd:
– clusters van nieuwe accounts
– extreem hoge activiteit
– identieke berichtgeving zonder logische interactiehistorie.

Sommige protestvideo’s bleken al eerder te zijn gebruikt
bij protesten in Duitsland en Frankrijk​.

De onrust die lokaal leek
was deels ingevoerd
en deels geamplificeerd.

Wat oogde als spontane verontwaardiging
bleek een zorgvuldig versterkt fenomeen.

Met specifieke modules binnen Maltego (zoals Social Links en Vetric):
– Werden kunstmatig opgezette discussiegroepen herkend
– Werden ‘lokale influencers’ ontmaskerd als generieke activatie-accounts
– Werden realtime waarschuwingen opgesteld voor georkestreerde escalatiepogingen

Het belang hiervan kan niet genoeg benadrukt worden.
Want zonder inzicht in de digitale onderstroom
loopt bestuurlijk handelen altijd achter de feiten aan.

Wie alleen kijkt naar fysieke demonstraties
mist de dynamiek die ze voorafgaat.

maar publieke weerbaarheid

Digitale monitoring zoals via Maltego is geen luxe.
Het is geen spionage.

Het is een noodzakelijke voorwaarde
voor het beschermen van:
– Openbaarheid
– Veiligheid
– Democratische legitimiteit

Maar dan wel onder strikte ethische kaders.
Daar kom ik later nog op terug.

strategie begint bij betekenis

Data vertellen ons wat er gebeurt.
Maar zonder duiding
blijven het cijfers en netwerken.

Zonder duiding
wordt een trollennetwerk
een willekeurige groep accounts.

Zonder duiding
blijven signalen steken
in operationele verwarring.

Daarom begint bestuurlijke veerkracht
niet bij meten
maar bij begrijpen.

En daar komt ONYX in beeld.

Met ONYX wordt digitale monitoring
vertaald naar bestuurlijke strategie.

In Maashorst betekende dat:
– Inzicht in het risico op institutioneel gezagsverlies
– Inzicht in het risico op fysieke escalatie door online aanjaging
– Inzicht in het risico op langdurige democratische schade

Maar ONYX ging verder.

Niet alleen de risico’s in kaart brengen
maar ook normatieve vragen stellen:
– Wat betekent deze onrust voor ons publieke mandaat?
– Hoe bewaken we transparantie zonder paniek te zaaien?
– Wanneer wordt communiceren over dreiging zelf een factor van destabilisatie?

Want ook communicatie is interventie.

En ook stilzwijgen is positie kiezen.

Gebaseerd op de ONYX-analyse werd geadviseerd:
– Open te communiceren over bekende feiten
– Pre-bunking toe te passen: proactief uitleggen welke desinformatie rondgaat​
– Rustige framing te kiezen: procedures en publieke waarden voorop
– Publieksdialoog rond gevoelige thema’s zoals AZC’s actief te organiseren

Niet door tegen polarisatie in te roepen.
Maar door polarisatie te onderbreken
met ritme, redelijkheid en menselijke nabijheid.

Geen crisismanagement als damage control.
Maar crisiscommunicatie als democratische daad.

wordt vanzelf geweld

De inzet van tools als Maltego en ONYX
roept fundamentele vragen op.

Niet omdat technologie op zichzelf goed of slecht is.
Maar omdat elk instrument
zich vormt naar de hand die het gebruikt.

Digitale monitoring kan dienen;
– Om polarisatie te onderkennen
– Om democratische ruimte te beschermen

Maar digitale monitoring kan net zo goed misbruikt worden;
– Om afwijking te onderdrukken
– Om macht te centraliseren

Bestuurlijke veerkracht
vraagt daarom niet alleen om betere tools.
Ze vraagt om betere toetsing.

• Respect voor privacy
  Alleen werken met publiek beschikbare informatie.
  Geen hacking. Geen heimelijke infiltratie.
  Publieke waarde vraagt publieke zichtbaarheid.

• Proportionaliteit en subsidiariteit
  Niet alles wat kan, hoeft.
  Niet elke afwijkende mening is destabilisatie.
  Alleen ingrijpen als de maatschappelijke impact dat rechtvaardigt.

• Transparantie en uitlegbaarheid
  Elke stap in data-analyse moet uitlegbaar zijn:
  aan burgers, aan raden, aan toezichthouders.
  Zonder vertrouwen in processen
  is er geen vertrouwen in uitkomsten.

De inzet van Maltego en ONYX in Maashorst werd getoetst aan:
– De zes ethische ontwerpprincipes van de Handreiking Generatieve AI Overheid​
– De waarden uit het ELSA Labs Framework​
– De richtlijnen van de Europese Preparedness Union Strategy​

Deze toetsing is geen formaliteit.
Ze is geen bijlage achteraf.
Ze is het fundament onder elke bestuurlijke stap.

Wie ethiek ziet als bijlage,
heeft het publieke vertrouwen al verloren
voordat de crisis zichtbaar wordt.

zonder morele richting

Technologie kan ondersteunen.
Kan versnellen.
Kan verhelderen.

Maar alleen waarden
kunnen haar richting geven.

Zonder waarden
wordt zelfs het beste dashboard
een motor voor nieuwe vervreemding.

maar een permanente werkelijkheid

De casus Maashorst laat iets zien
wat verder reikt dan lokale onrust.

Ze laat zien dat digitale destabilisatie
geen randverschijnsel is.
Geen tijdelijke golf.
Geen uitzondering.

Digitale destabilisatie
is een vast onderdeel geworden
van de maatschappelijke werkelijkheid.

Wie daar niet naar handelt
doet aan bestuurlijke fictie.

En bestuurlijke fictie
leidt uiteindelijk tot bestuurlijk falen.

• Digitale monitoring is essentieel
  Sociale media zijn geen bijzaak meer.
  Ze zijn de voorkant van maatschappelijke dynamiek.
  Professioneel volgen, duiden en reageren
  moet structureel onderdeel zijn van crisiscommunicatie en veiligheidsbeleid.

• Tijdige netwerkdetectie voorkomt escalatie
  Wacht niet tot fysieke demonstraties uit de hand lopen.
  Herken de digitale voorboden.
  Durf vroeg te interveniëren, normatief en communicatief.

• Integrale aanpak werkt beter dan losse maatregelen
  Technologie inzetten zonder communicatie? Te weinig.
  Communicatie zonder technologie? Te laat.
  Alleen de combinatie biedt echte weerbaarheid.

• Waardenbewuste inzet is niet optioneel
  Zonder duidelijke ethische kaders
  verliest elke monitoringinspanning zijn legitimiteit.
  Waardenbewustzijn is geen rem
  het is de motor van vertrouwen.

maar een permanente opdracht

Weerbaarheid is niet: sneller reageren.
Weerbaarheid is: dieper begrijpen.

Dat vraagt:
– Investeren in digitale competenties binnen gemeenten
– Samenwerking tussen communicatie, veiligheid en juridische teams
– Structureel evalueren van communicatie- en monitoringsbeleid
– Open dialoog met burgers over transparantie en proportionaliteit

Weerbaarheid is werkwoord.
Geen eenmalige campagne.
Geen project met een deadline.
Maar een houding.

de waarden moeten standhouden

De komende jaren zal digitale destabilisatie niet afnemen.
Integendeel.

De rapportages van de MIVD​,
de EU-SOCTA​
en de Weerbaarheidsopgave​
schetsen een samenleving waarin:
– Troll-netwerken steeds geavanceerder worden
– Realtime desinformatie-campagnes normale geopolitieke strategie worden
– Lokale incidenten door AI-gestuurde versterking kunnen escaleren tot nationale crises

Bestuurlijke weerbaarheid
wordt dus niet alleen een kwestie van technologie inzetten.
Ze wordt een kwestie van moreel kompas behouden
in een wereld die steeds sneller, complexer en diffuser wordt.

Wat komt eraan?

– Realtime sentimentanalyse
AI-systemen die automatisch afwijkende patronen in publieke opinie detecteren.
Niet om burgers te sturen, maar om vroegtijdig destabilisatie te herkennen.

– Automatische troll-detectie
Op basis van gedragsmodellen, niet op basis van oppervlakkige triggers.

– AI-gestuurde risico-inschatting
Integratie van dreigingsanalyses in gemeentelijke crisisdraaiboeken.

Dat alles vraagt:
– Niet alleen betere tools
– Maar vooral betere governance

Tools zonder waarden
zijn risicovermenigvuldigers.

De echte opdracht ligt niet in snellere technologie.
De echte opdracht ligt in langzamere, betere oordeelsvorming.

Digitale weerbaarheid is niet alleen techniek beveiligen
het is publieke ruimte beschermen

En publieke ruimte beschermen
betekent: blijven kiezen voor:

– Uitlegbaarheid boven snelheid
– Transparantie boven controle
– Participatie boven manipulatie

Wie alleen technologisch investeert
maar moreel armer wordt
verliest het gevecht
nog vóór het echt begint.

– Handreiking Generatieve AI en Publieke Waarden – Nederland 2025
– MIVD Jaarverslag 2024 – Dreigingen in het digitale domein
– EU-SOCTA 2025 – Trends in cyberdreiging en hybride oorlogsvoering
– ONYX Academy – Publieke waarden in AI-gedreven communicatie en veiligheid
– Maltego Handbook for Social Media Investigations – Practical OSINT Applications