Trollen in de raad: hoe georganiseerde netwerken gemeenten onder vuur nemen

Steeds meer Nederlandse gemeenten krijgen te maken met een nieuw soort tegenstander:
geen boze individuele burger,
maar een gecoördineerd netwerk.

Ze komen niet met spandoeken, maar met hashtags.
Niet met vragen, maar met scripts.
Wat begint als inspraak, eindigt als ondermijning.
En tussenin: verwarring, dreiging en de illusie van draagvlak.

Of een socialmediabericht dat nét iets te fel is.
Dan volgen er tien. Honderd. Duizend.

Allemaal over hetzelfde onderwerp.
Met dezelfde bewoordingen.
Dezelfde verontwaardiging.

Wat eruitziet als een spontaan burgerinitiatief,
blijkt bij nadere beschouwing een script.
Een draaiboek.
Een gecoördineerde actie.

We zijn getuige van een nieuwe vorm van verstoring:
trollencampagnes gericht op lokale overheden.
Niet als grap. Niet als spel.
Maar als strategie.

Een trollenetwerk is geen verzameling boze individuen.
Het is een systeem.
Een combinatie van bots, mensen, scripts en media.

Hun doel is niet het voeren van debat,
maar het ondermijnen ervan.

Ze werken met:

• semi-geautomatiseerde accounts;
• besloten groepen op Telegram of Discord;
• alternatieve websites die desinformatie als ‘nieuws’ presenteren.

Soms zitten er geopolitieke belangen achter.
Soms ideologische motieven.
Maar altijd is de inzet:
vermoeidheid. Verwarring. Vertrouwen ondergraven.

De nieuwste generatie netwerken werkt snel,
Met dank aan generatieve AI.
De thema’s?
Niet toevallig.
Asielopvang,
klimaat,
windmolens,
verkeersmaatregelen,
5G,
vaccinatie:
lokaal en geladen.

Waar eerder buitenlandse actoren als Rusland de aandacht trokken, schuift het speelveld inmiddels naar binnenlandse netwerken. En van nationale naar gemeentelijke schaal.

“Inauthentic Social Media Actors richten zich niet langer alleen op nationale verkiezingen,
maar ook op gemeentelijke besluitvorming, juist omdat daar de weerbaarheid vaak laag is.”
— EEAS Threat Report, maart 2025​

Waarom gemeenten?

• Omdat het dichtbij is.

• Omdat besluitvorming tastbaar is.

• Omdat raadsleden benaderbaar zijn.

• Omdat weerstand zelden systematisch georganiseerd is.

Trollencampagnes volgen vaak een herkenbaar patroon.
Een cyclus met vier fasen:

1. Oriëntatie
   Ze zoeken naar gevoelige onderwerpen.
   Ze scannen daarbij raadsagenda’s, lokale nieuwsmedia, sentimenten.
   Waar zit spanning? Wat triggert?

2. Mobilisatie
   In besloten groepen op bijvoorbeeld Telegram of Discord delen ze complete draaiboeken:
   memes, scripts, hashtags, voorbeeldmails.
   Alles is voorgekookt: inclusief hashtags, beelden, slogans.

3. Aanval
   Binnen 24 uur wordt een gemeente overspoeld:
   e-mails, socialmedia-reacties, insprekers.
   De toon:
   variërend van bezorgd tot bedreigend.
   De inhoud: vrijwel identiek.

4. Escalatie
   De tweede golf. Soms volgt intimidatie. Doxing van ambtenaren. Dreiging richting raadsleden.
   Maar de meest effectieve aanval is vaak:
   verwarring zaaien en dan verdwijnen.
   Missie voltooid.

De opzet is niet om te winnen.
Maar om besluitvorming te vertragen.
Om vertrouwen te doen wankelen.

In de Groningse gemeente Westerwolde,
waar opvanglocaties gepland stonden,
werden raadsleden overspoeld met insprekers.

De teksten waren identiek.
De mails kwamen uit anonieme accounts.
Telegramgroepen hadden het draaiboek verspreid.

“Dit is geen organisch initiatief,” stelde de burgemeester.
“Dit is een aanval op het publieke debat.”

En hij had gelijk.

Niet omdat burgers zich lieten horen.
Maar omdat de stem werd gekopieerd.
En de bedoeling was manipulatie, geen participatie.

Trollen overtuigen zelden.
Ze ontregelen.

Ze gebruiken technieken als:

• Information overload: zóveel berichten dat niemand nog weet wat waar is.

• Gaslighting: twijfel zaaien aan de werkelijkheid zelf.

• Astroturfing: doen alsof er een spontane burgerbeweging is, terwijl het gestuurd is.

• Infiltratie: binnendringen in burgerinitiatieven of participatieprocessen om het gesprek te kapen.

De inzet is moreel ontregelend:
burgers raken murw.
Raadsleden raken terughoudend.
Beleidskeuzes worden uitgesteld.

“Het gevaar zit niet alleen in wat gezegd wordt,
maar in hoe en door wie het massaal verspreid wordt.”
— Dr. Yarin Eski, VU Amsterdam

Trollen zijn geen eenlingen.
Ze komen in golven.
Herken de signalen:

• Plotselinge pieken in berichten of insprekers.

• Gelijkluidende mails, hashtags of beelden.

• Accounts zonder historie, met enkel focus op één dossier.

• Verwijzingen naar obscure of alternatieve bronnen.

Omdat de democratie daar kwetsbaar is én direct voelbaar.
Omdat kleine invloeden grote gevolgen hebben.
En omdat gemeenten, ondanks hun cruciale rol,
vaak nog onvoldoende zijn toegerust op digitale dreiging.
Er is nog steeds geen structurele monitoring of weerbaarheid.

Een trol richt zich niet op abstracte macht.
Hij richt zich op de plek waar de publieke ruimte nog tastbaar is:
de raadszaal
het wijkcentrum
de online inspraakavond.

“De dreiging komt niet met tanks, maar via likes, shares en digitale intimidatie.”
— Kamerbrief Weerbaarheid tegen Hybride Dreigingen (2024)

Trollencampagnes leiden tot:

• Ondergraving van legitimiteit van besluiten.

• Zelfcensuur bij raadsleden.

• Vermindering van burgerdeelname.

• Erosie van vertrouwen in overheid en media.

Volgens het rapport Van woorden naar daden van RAND Europe (2024):

“Digitale haatcampagnes normaliseren vijandige retoriek:
met geweld als mogelijke uitkomst.”​

Niet elke felle reactie is een trol.
Maar er zijn patronen:

• Plotselinge piek in reacties op één thema.

• Identieke mails of inspreekteksten.

• Nieuwe socialmedia-accounts met weinig profielinformatie.

• Alleen activiteit op één onderwerp.

• Verwijzingen naar obscure websites of schimmige kanalen.

Twijfel? Vraag niet: ‘Wie is dit?’
Maar: ‘Wat is het patroon?’
Trollen zijn zelden individueel.
Ze zijn georganiseerd.

Weerbaarheid begint met bewustzijn.
Maar eindigt daar niet.

🛡 1. Bewustwording en training
Herken patronen. Begrijp tactieken.
Train raadsleden, woordvoerders, online adviseurs en communicatieadviseurs.

🧭 2. Monitoring en detectie
Gebruik (AI-)tools als ONYX, PublicSonar, OBI4wan, Coosto of netwerkanalyse.
Altijd binnen wettelijke kaders.
Altijd met ethische toetsing.

🧾 3. Bescherm inspraakprocedures
Laat insprekers zich registreren.
Voer digitale hygiëne op bij agendavorming.
Analyseer waar veel van hetzelfde vandaan komt.

📣 4. Strategische communicatie
Niet elk bericht verdient een reactie.
Wel een positionering.
Verwijs naar betrouwbare bronnen.
Bouw informatiepagina’s op.

🧠 5. Mentale ondersteuning
Digitale dreiging is niet alleen een communicatief vraagstuk.
Het is ook een psychologisch en bestuurlijk vraagstuk.
Ondersteun wie onder vuur ligt.

🤝 6. Samenwerking
Zoek de verbinding met politie, NCTV, cybersecurity, VNG, ELSA Labs.
Wees geen eiland.
Deel kennis. Train scenario’s.
Verdedig samen het publieke domein.

Voor ondersteuning kunnen gemeenten terecht bij ONYX,
het strategisch beleidskompas voor AI in het publieke domein.
ONYX verbindt taal,
technologie en beleid.
Concreet en uitlegbaar.

Wat biedt ONYX?

• ✅ Ethiektoets van monitoringtools

• 🧩 Simulaties en ‘wat-als’-scenario’s

• 📑 Analyse van beleidsdocumenten op kwetsbaarheden

• 📘 Compacte gids voor raadsleden over trollenherkenning

• 🔗 Koppeling met ELSA Labs voor ethische innovatie

“Niet om technologie te stoppen,
maar om haar dienstbaar te maken aan publieke waarden.”
— Standpunt ONYX, 2025

Dan verliezen we meer dan bereik.
Dan verliezen we het vertrouwen zelf.

Trollencampagnes zijn geen bijzaak.
Ze zijn een test van onze institutionele volwassenheid.

Ze leggen de vraag op tafel:
Kiezen we voor openheid met naïviteit?
Of voor weerbaarheid met waardigheid?

Niet alles wat hard klinkt is onrechtmatig.
Niet elke verontwaardiging is onterecht.
En niet elke trol is een vijand.

Maar het is aan gemeenten om dat onderscheid te leren maken.
Om de publieke ruimte te beschermen,
zonder haar te sluiten.

Dat vraagt om scherpe antennes,
om moreel kompas,
en om lef.

Want democratie is geen vanzelfsprekendheid.
Zeker niet online.

Trollencampagnes zijn geen hypothetische dreiging.
Ze zijn hier. In raadzalen. In inboxen. In openbare vergaderingen.

Wie de democratie serieus neemt,
moet ook het digitale domein serieus nemen.

Want wie het publieke debat laat ondersneeuwen,
raakt het publieke vertrouwen kwijt.

“Een totalitaire staat hoeft ons niet te vernietigen,
als we onze instituties niet verdedigen,
doen we dat zelf wel.”
— Slavoj Žižek

Gemeenten zijn geen technische organisaties.
Ze zijn publieke ruimte.
En die ruimte verdient bescherming,
met beleid dat weet dat communicatie ook veiligheid is.

• EEAS Threat Report (2025)

• The Art of Delirium – Hossein Kermani (2023)

• Kamerbrief Hybride Dreiging – Rijksoverheid (2024)

• VNG – Programma Weerbare Democratie

• ONYX – Strategisch beleidskompas AI